Простыя парады:

1. Пазбаўцеся страхаў

Беларусы, якія не наважваюцца перайсці на беларускую, часцей за ўсё маюць 1001 прычыну для гэтага. Вось некаторыя з іх:

А. Я кепска размаўляю па-беларуску, таму лепш не псаваць сваімі памылкамі гэтую цудоўную мову. – Ніводная нацыя ў свеце не размаўляе на літаратурнай мове! Нават беларускія пісьменнікі кожны мае “свой варыянт” мовы, з дамешкамі і рэгіянальнымі асаблівасцямі.

Б. Я з дзяцінства размаўляю па-расейску, мая сям’я расейскамоўная. – Уявіце, што з такімі перакананнямі вам давялося б пераехаць жыць у Францыю ці Амерыку. Таксама б працягвалі?..

В. Гэта мёртвая мова, ніхто ў горадзе на ёй не гаворыць. – То маеце шанец стаць першым! І прыкладам для іншых гараджанаў – калі яны не пачнуць тут жа размаўляць, то прынамсі задумаюцца.

Д. Гэта мова калхозу і апазіцыі. – Вы адсталі ад трэнду! Сёння беларуская мова – мова культуры, інтэлігенцыі, а таксама мова для кожнага беларуса на ўсе выпадкі жыцця! Размаўляць па-беларуску – гэта сучасна, годна і модна!

2. Папаўняйце свой слоўнікавы запас

Пачніце з пасіўных спосабаў: чытайце кнігі, глядзіце агучаныя па-беларуску фільмы, слухайце беларускамоўную музыку, чытайце беларускамоўныя сайты і газеты, усталюйце на кампутары праграмы з беларускім інтэрфейсам. На сайтах, дзе гэта дасяжна, пераключайцеся на беларускую мову. Тое самае – з банкаматамі, інфакіёскамі і г.д.

3. Пішыце па-беларуску

Калі вам складана пачаць размаўляць – пачніце з пісьмовай мовы. Мэйлы, эсэмэскі, паведамленні ў інтэрнэце, допісы ў сацсетках. Пры гэтым вы маеце час абдумаць напісанае, зазірнуць у слоўнік (slounik.org). Вашыя знаёмыя пачнуць звыкацца да вас-беларускамоўнага, а вы знойдзеце новых беларускамоўных знаёмых.

4. Звяртайцеся па-беларуску да незнаёмцаў

Псіхалагічны бар’ер прасцей за ўсё пераадолець з незнаёмымі людзьмі, якіх вы бачыце першы і апошні раз: прадавачка ў краме, кіроўца маршруткі, мінак на вуліцы. Гэта прасцей, чым адразу пачаць размаўляць па-беларуску з бацькамі ці сябрамі, з якімі ўсё жыццё вы гутарылі па-расейску.

5. Наведвайце беларускія імпрэзы

Чуць жывую мову – вельмі важна, каб хутчэй авалодаць ёй самому. Да таго ж, на такіх імпрэзах вы можаце здабыць новыя знаёмствы – і пашырыць свой беларускамоўны асяродак. Яшчэ адзін спосаб – вандроўкі з беларускамоўнымі экскурсаводамі і краязнаўцамі.

6. Пачніце ўжываць мову ў побыце

Спачатку ў сям’і, потым на працы – у звыклых вам асяродках. Будзьце гатовыя тлумачыць зноўку і зноўку людзям прычыны такога пераходу. Прасіце падтрымаць вас у гэтым. Памятайце, што расейскамоўныя беларусы цудоўна вас разумеюць, калі вы звяртаецеся да іх па-беларуску. Старайцеся размаўляць павольна і прыгожа – каб суразмоўцам было яшчэ прасцей разумець вас. Гэта яшчэ болей прыхіне людзей да вас.

7. Пазнаёмцеся з дасведчанымі носьбітамі мовы

Патлумачце ім, што толькі вучыцеся. Папрасіце выпраўляць памылкі ў вашым маўленні і лексіцы. Уважліва слухайце, як гаворыць дасведчаны чалавек. Прасіце яго тлумачыць незразумелыя словы.

8. Набярыцеся цярпення

Для таго, каб пачаць не толькі размаўляць, але і думаць, сніць сны па-беларуску, вам спатрэбіцца час. Але мэта таго вартая, бо разам з моваю вам адкрыецца ўнікальны беларускі сусвет!

      Мастацкія творы для дзяцей дашкольнага ўзросту  - гэта  адкрыццё  вобразнага  гучання  слова,  захапляўючай  чароўнай мелодыі  мастацкага вобраза, паэтычнай  рыфмы. Чароўныя радкі  гукаў  і слоў робяць  успрыманне навакольнага  свету яскравым, вобразным, малюнкавым.

     У працэсе слухання твораў мастацкай літаратуры  і фальклора ў дзяцей  дашкольнага  ўзросту назіраецца  асаблівая цікавасць да гучання  мастацкага слова.

Яны адчуваюць  яго  мілагучнасць, рытмічнасць,  заўважаць і паўтараць  вобразныя выразы, удалыя  і трапныя параўнанні.

        З творамі  мастацкай літаратуры і фальклора ддзеці ў  асноўным знаёмяцца  ў адпаведнасці з  адукацыйнай вобласцю “Мастацтва” (мастацкая літаратура) вучэбнай праграмы  дашкольнай  адукацыі.

      У якасці  асноўных  кампанентаў  мастацка- маўленчай дзейнасці вылучаюць: успрыманне мастацкага  твора, яго элементарны аналіз, узнаўленне (рэпрадукцыя) і  элементарная славесная творчасць, якая звязана з прыдумваннем казак, апавяданняў, загадак, рыфмаваных радкоў і інш.

      Далучэнне дзяцей да мастацкай літаратуры і фальклору развівае ўменне слухаць і разумець твор,  эмацыйна адгукацца на адлюстраваныя аўтарам падзеі, садзейнічаць і суперажываць героям, спачуваць ім.

       Асноватворным у выхаванні  будучага чытача з`яўляецца вызначэнне  пласта  дзіцячага  чытання, якое залежыць ад узросту і прыхільнасцяў  чытача, ад ведаў і інфармаванасці  дарослых, ад стану і  ўзроўню развіцця самой літаратуры.

         Перш за ўсё ў пласт дзіцячага  чытання ўваходзяць творы вуснай народнай творчасці, у тым ліку казкі. Другой  састаўной пласта дзіцячага чытання  з`яўляюцца  творы беларускай класікі, створаныя адмыслова для дзяцей, або тыя, што перайшлі з “дарослага” ў  разрад “дзіцячага” чытання.  Трэцяй састаўной з`яўляюцца   творы, якія спецыяльна напісаны для дзяцей пэўнага ўзросту дзіцячымі  пісьменнікамі - В. Віткай, Э. Агняцвет і інш.

     Ва ўстанове дашкольнай адукацыі наладжваецца як сумесная мастацка – маўленчая дзейнасць педагога і дзяцей у час  нерэгламентаванай дзейнасці, так і  самастойная  мастацка – маўленчая дзенасць дзяцей.

     Першапачатковая  арыенціроўка дзяцей у мастацкім творы пачынаецца з падрыхтоўкі іх да больш  свядомага ўспрымання слоўнага мастацтва і вырашаецца з дапамогай  такіх прыёмаў, як уступная гутарка, стварэнне гульнявых сітуацый, назіранне  за прадметамі і з`явамі рэчаіснасці,  выкарастанне нагляднасці, аўдыёвізуальных відаў  мастацтва і інш.

     Арыенціроўку дзяцей  у мастацкім  змесце  твораў  педагог  забяспечвае іх выразным  чытаннем або  расказваннем.  Падрыхтоўка  педагога да чытання твора ўслых складаецца  са  звычайнай  разбіўкі  тэксту, вызначэння  яго інтанацыйнай выразнасці.  Для больш  выразнага чытання  педагогу  неабходна  прадумаць  элементы артыстычнасці – міміку, жэсты, вызначыць  тыя месцы тэксту,якія неабходна  будзе  сканндзініраваць ці нават праспяваць.

     Неабходна  ўмела выкарыстоўваць  магчымасці  свайго голасу, пазбягаць  раўнамерных націскаў. Расказванне  казкі можа  наогул  насіць  свабодны характар.

      Чытаць ці  распавядаць літататурны  твор  трэба павольна,  не спяшаючыся, каб  дзеці  мелі магчымасць асэнсаваць  яго змест, адчуць прыгажосць мовы, на якой  ён напісаны.

    Сумесная  мастацка – маўленчая дзейнасць  педагогм і  дзяцей  арганізуецца так, каб  успрыманне мастацкага твора  абдывалася ў адзінстве яго зместу і мастацкай формы. Пры гэтым дзеці  авалодваюць навыкамі і ўменнямі элементарнага  эмацыйна – вобразнага аналізу твора, выказваюць сваё эстэтычнае стаўленне  да яго.

      Актыўнаму  ўспрыманню дзецьмі  мастацкага  твора  спрыяюць  такія метады, як: гутарка пасля чытання,  паўторнае чытанне,  мадэляванне і інш.

  Прыёмы:

•  уяўны  дыялог з літаратурным героем.  Выхаванцам  прапануюць звярнуцца  да героя з пытаннямі, пры  гэтым пажадана, каб  яны самі  сфармулявалі пытанні і далі  адказы на іх  ад імя героя.                                                                                                                    
• паўторнае чытанне.  Вялікія  па памеры мастацкія творы лепш  аднаўляць  не цалкам, а спыняючыся толькі на асноўных эпізодах.
•                                                                                                                          
• драматызацыя.  У спалучэнні  з гутаркай  пасля чытання, асабліва  пры азнаямленні з казкай.
• мадэляванне. Адлюстраванне  галоўных кампенентаў  твора ў мадэлях – схемах   ў розных  формах  працы з тэкстам:  пераказ, сачыненне, апавяданняў.

    Пераказваць  літаратурныя творы  дзеці могуць  цалкам, па часткам, ад імя аднаго з  персанажаў, сумесна з  педагогам, сумесна з іншымі  дзецьмі, самастойна.

    Слоўнае маляванне. Яно дапамагае  дзецям лепш уявіць вобразы герояў твора  або   месца дзеяння, перадаць нее фарбамі, а словамі,  іх рысы, знешні выгляд.

    Славесная гульня. З яго  дапамогай дзеці  выказваюць свае ўяшленні  аб тым,  што яны ўбачылі, адчулі, перажылі.

         Найбольш  цікавасць выклікае ў дзяцей аб` яднанне твораў з проціглеглымі сюжэтамі.               Спалучэнне твораў, у якіх адлюстраваны кантрастныя характары  або ўчынкі, дапамагае дзецям лепш зразумець  іх станоўчую ці адмоўную якасць.

   Напрыканцы года ў старшай  групе можна  праводзіць заняткі з дзіцячай кніжкай.

   Цікавай  формай азнаямленя дзяцей  з літаратурным  мастацтвам   з`яўляецца правядзенне тыдня  кніжкі, у якім  могуць  прымаць удзел  дзеці  ўсіх  узроставых груп.

   Асобна трэба  спыніцца  на правядзені літаратурных ранішнікаў.  Літаратурныя ранішкі  праводзяцца  2-3 разы на год. На літаратурным ранішніку,  дзеці чытаюць  вершы, спяваюць  песні, драматызуюць  урыўкі з любімых  твораў. Можна  выкарыстоўваць  тэхнічныя сродкі: паказаць  відэафільм, урыўкі з кінафільма, праслухаць аўдыёзапіс.

    Знаёмства дзяцей з паэтычнымі  творамі адбываецца  не толькі  ў працэсе змястоўных  зносін,  але і падчас падрыхтоўкі да каляндарных  і народных святаў.

      Каб сфарміраваць элементарнае асэнсаванне жанру, чытанне   і завучванне  верша  мэтазгодна аб`ядноўваць з чытаннем  апавядання або расказваннем казкі.

       У змест мастацка- маўленчых заняткаў у старшай групе ўваходзіць знаёмства  дзяцей з байкамі. Пасля  выразнага  выканання  байкі педагогам праводзіцца  кароткая гутарка  па яе  змесце, якая  дапамае дзецям зразумець спецыфіку жанру.

      Адным са сродкаў актыўнага ўспрымання і  засваення літаратурнага  твора з`яўляецца ілюстрацыя, так як дзеці яшчэ  не ўмеюць  чытаць.

        Ілюстрацыя ў кнізе  - гэта першая сустрэча  дзяцей са светам выяўленчага мастацтва  і кніжнай графікі. Выбіраючы кнігу для дзяцей. Неабходна ацэньваць яе  не толькі як літаратурны твор, але і як непарыўны  комплекс слоўнага і выяўленчага мастацтваў.

      Разглядванне ілюстрацый:

для малодшага ўзросту – успрымаюць малюнак непасрэдна і канкрэтна. Педагогу  неабходна звяртаць увагу ў  першую чаргу на прадметнасць і псіхалагічную выразнасць ілюстрацый.               

у сярэднім  узросце – асаблівую  значнасць набываюць  пытанні педагога, якія накіроўваць  увагу на вызначэнне выяўленчых  сродкаў  выразнасці.  Вельмі важна  ўмела спалучаць  пытанні з  тлумачэннямі і  абагульненнямі  педагога. Яны павінны быць, па магчымасці, вобразнымі і выразнымі, каб  стварыць  у  дзяцей пэўны настрой, выклікаць адпаведныя пачуцці.

у  старэйшым  узросце – дзеці ўжо здольныя да ацэнкі  малюнкаў-ілюстрацыі. Яны імкнуцца адказаць на пытанні, можна прапанаваць вызначыць, да  якога верша ён намаляваны.

    Мастацкая літаратура актыўна  ўключаееца у гульню - драматызацыю.  Драматызацыя -  гэта разыгрыванне ў ролях  мастацкага  літаратурнага твора.   

      У дзяцей 4-5 гадоў  развіццё творчых  здольнасцяў адбываецца ў  працэсе  сеансаў  актывізуючых зносін  падчас  мастацка- маўленчай дзейнаці.

       З дзецьмі старэйшага  ўзросту  гульні-драматызацыі  праводзяцца ў час  самастойнай  мастацка -  маўленчай дзейнасці, звычайна  ў другой  палове дня. Гульню- драмаьтызацыю  можна праводзіць  2-3 разы, кожны раз  з новым складам  удзельнікаў. У малодшай групе педагог  сам размяркоўвае ролі паміж дзецьмі, у старшай групе –калектыўна. Педагог  кіруе гульнёй, нагадвае і ўдакладняе змест  мастацкага твора, сочыць  за дакладнасцю вобразаў.

    Мастацка –маўленчую дзейнасць  ва ўстанове дашкольнай адукацыі трэба наладзіць такім чынам, каб  выхаванцы не толькі пачулі мастацкі твор, але і адчулі яго ў сваіх сэрцах.

 ЛІТАРАТУРА:

1. Дубинина, Д. Навукова – метадычныя парады па азнаямленні дзяцей з беларускай мастацкай літаратурай і фальклорам // Пралеска, №7, 2015, с. 59-66.

2. Стародубова, Н.А.  Теория и методика развития речи дошкольников.- М.: Академия, 2007.